fbpx

Karnawał w Szwajcarii

Germanizmy w języku polskim

Germanizmy w języku polskim 1200 800 Diana Korzeb

Pamiętam początki nauki języka niemieckiego, kiedy wszystko było nowe. Rodzajniki der, die, das. Słówka bequem, Tisch, Heft, Buch. Nowe litery ä, ö, ü, ß. W końcu inna wymowa Vater, Brüder, Wohnung. W tym gąszczu nowości każde znajome słówko było na wagę złota. Naukę trochę ułatwiała mi szkolna znajomość angielskiego i…germanizmy. Chociaż z obecności tych drugich nie zdawałam sobie początkowo sprawy, a niektóre zdarza mi się odkrywać dopiero teraz.

Na pewno nie raz słyszysz, że praktycznie każdy język jest jak żywy organizm. Nie tylko ewoluuje sam z siebie, ale podlega też silnym wpływom sąsiednich języków, bądź tego języka, który jest w danym momencie na topie. Obecnie jest to bez wątpienia angielski, ale kiedyś był to francuski czy choćby łacina. Ze względu na naszą trudną historię z naszym w zasadzie największym sąsiadem, Niemcami, język polski najeżony jest germanizmami i to czasem w takich miejscach, w których w ogóle się ich nie spodziewamy.


Slide

Przygotowałam dla Ciebie listę germanizmów podzieloną na kilka kategorii. Starałam się wyszukać słowa, które są najbardziej podobne do oryginału i te najbardziej znane. Jeśli chcesz poznać więcej germanizmów, to sprawdź link podany w źródłach.
Zapewne zastanawiasz się, skąd taka mnogość niemieckich zapożyczeń w dziale miejsko-budowlanym. Pamiętasz ze szkoły lekcję historii o lokacji miast na prawie niemieckim? Kiedyś nie można było ot tak sobie założyć miasta, potrzebne do tego były odpowiednie rozporządzenia i reguły. To właśnie z tego powodu tak wiele słów związanych z budową miasta pochodzi z języka niemieckiego.

Budownictwo

  • blacha – das Blech
  • cegła – der Ziegel
  • dach – das Dach
  • farba – die Farbe
  • gwint – das Gewinde
  • hak – der Haken
  • kabel – das Kabel
  • kielnia – die Kelle
  • kit – der Kitt
  • komin – der Kamin
  • lochy – das Loch (dziura)
  • lufcik – die Luft (powietrze)
  • luka – die Lücke
  • sala – der Saal
  • smarować – schmieren
  • sznurek – die Schnur
  • szpachla – der Spachtel
  • szufla – die Schaufel
  • szyba – die Scheibe
  • rura – das Rohr
  • warsztat – die Werkstatt

Dom

  • komoda – die Kommode
  • regał – das Regal
  • sofa – das Sofa
  • szlafrok – der Schlafrock
  • szlafmyca – die Schlafmütze
  • szuflada – die Schublade

Gotowanie, kuchnia

  • bigos – der Beguss (zalewanie wodą)
  • breja – der Brei (papka, kleik)
  • brytfanna – die Bratpfanne (patelnia)
  • cukier – der Zucker
  • flaszka – die Flasche (butelka)
  • kajzerka – die Kaisersemmel (bułka „cesarska”)
  • kartofel – die Kartoffel
  • szynka – der Schinken

Miasto i prawa miejskie

  • arsenał – das Arsenal
  • burmistrz – der Bürgermeister
  • gmina – die Gemeinde
  • grunt – der Grund
  • handel – der Handel
  • jarmark – der Jahrmarkt
  • kasa – die Kasse
  • kiermasz – die Kir­mes
  • kino – das Kino
  • knajpa – die Kneipe
  • lada – der Laden (sklep)
  • plac – der Platz
  • ratusz – das Rathaus
  • sołtys – der Schultheiß
  • stempel – der Stempel
  • szyld – das Schild
  • wójt – der Vogt

Inne

  • baki/baczki – die Backen (policzki)
  • bumelować – bummeln
  • bursztyn – der Bernstein
  • cel – das Ziel
  • fajnie – fein (drobny, doskonały)
  • fałsz – falsch
  • herszt – herrschen (rządzić)
  • kac – der Katzenjammer
  • majstersztyk – das Meisterstück
  • malować – malen
  • obcas – der Absatz
  • radzić – raten
  • smakować – schmecken
  • szacować – schätzen
  • szpic – die Spitze
  • szwagier – der Schwager
  • wihajster – Wie heißt er? (Jak mu tam? Jak on się nazywa?)
  • wyklarować – klar (jasny, przejrzysty)

Zawody

  • drukarz – der Drucker
  • drukować – drucken
  • farbiarz – der Färber
  • kelner – der Kellner
  • kanclerz – der Kanzler
  • mistrz/majster – der Meister
  • rycerz – der Ritter

Powyższy wpis powstał z połączenia dwóch akcji blogerów kulturowo-językowych: W 80 blogów dookoła świata i wrześniowego Miesiąc Języków. Przez cały wrzesień przygotowywaliśmy wpisy o różnych językach widzianych z perspektywy kraju i języka, o których piszemy. Jeśli interesują Cię pozostałe wpisy, to kliknij w tagi bądź linki poniżej.
w 80 blogów


Pozostałe wpisy z tego cyklu:

Polsko-austriacki przekładaniec, Fałszywi przyjaciele, Francuskie zapożyczenia w języku polskim, Polskie akcenty w języku francuskim, Najsłynniejszy Gruzin w Polsce, Polska okiem Norwega, Szwedzkie słowa w języku polskim, Czy przybył już poseł Lechistanu?, MAM NEWSA czyli ile angielskiego jest w polskim, Włoszki, które pokochały Polskę, Czy wiesz, co mówisz (po włosku)?!

Rozkład jazdy na ten miesiąc:

1.09. (wtorek) – angielski

4.09. (piątek) – chiński

7.09. (poniedziałek) – francuski

10.09. (czwartek) – kirgiski

13.09. (niedziela) – niemiecki

16.09. (środa) – rosyjski

19.09. (sobota) – szwedzki

22.09. (wtorek) – włoski

25.09. (piątek) – polski

MJ-PATRONI MEDIALNI (1)
Źródła:
http://diglib.bis.uni-oldenburg.de/bis-verlag/wdlp/all_S.html
(de Vincenz, A. / Hentschel, G.: Das Wörterbuch der deutschen Lehnwörter in der polnischen Schrift- und Standardsprache. Göttingen – Oldenburg.)

Diana Korzeb

Od 10 lat pomagam moim kursantkom rozgadać się po niemiecku. Piszę bloga dla fanek języka niemieckiego. Więcej o mnie: kliknij tutaj.

Slide

Diana Korzeb

Od 10 lat pomagam moim kursantkom rozgadać się po niemiecku. Piszę bloga dla fanek języka niemieckiego. Więcej o mnie: kliknij tutaj.

Autorka: Diana Korzeb
35 komentarzy
  • Ciekawy wpis, gratulacje 🙂

  • ja sobie nawet nie zdawałam sprawy, jak wiele „kumam” z niemieckiego dlatego, że się wychowałam na Śląsku 🙂

    • Diana Korzeb / Językowy Precel 25 września 2015 at 14:28

      No tak, Ślązacy mają ułatwione zadanie przy nauce niemieckiego ;). Planuję za jakiś czas wpis z germanizmami w gwarach, muszę tylko znaleźć dobre słowniki gwar 🙂

      • W gwarze poznańskiej też strasznie dużo z niemieckiego, powstała o tym niejedna praca dyplomowa na germanistyce.

        • Diana Korzeb / Językowy Precel 26 września 2015 at 23:47

          U mnie w kujawsko-pomorskim jest podobnie. Podobno udało się dzięki temu skatalogować chyba większość lokalnych gwar.

  • Justyna – Blog o Francji 25 września 2015 at 14:17

    Znalazłam wczoraj ciekawe statystyki odnośnie zapożyczeń na stronie PWN i w polskim jest prawie 3 tysiące słów z niemieckiego (i blisko 6 tysięcy z francuskiego :P). Moim dużym zaskoczeniem, jeśli chodzi o podaną przez Ciebie listę, to słowo „fajnie”. W życiu bym nie powiedziała, że to od naszych zachodnich sąsiadów !

    • Diana Korzeb / Językowy Precel 25 września 2015 at 14:26

      Mnie najbardziej zaskoczył…bigos.

      Lista z Uni Oldenburg jest tak bogata, że nie dałam rady przejrzeć jej całej. Są tam słówka, z którymi nigdy się nie spotkałam, ale może pochodzą z gwar.

      Trafiłam na statystyki, które mówią o większej liczbie germanizmów (w tym również kalk językowych typu „listonosz – Briefträger” czy „tu leży pies pogrzebany – da liegt der Hund begraben”), ale nie było tam sensownego źródła, więc zdecydowałam się ich nie cytować we wpisie.

      • Dla mnie też bigos to szok! Pewnie dlatego, że nam wydaje się tak polski 😉
        (listonosz i pogrzebany pies w szwedzkim też chyba skalkowane)

  • Magdalena Surowiec 25 września 2015 at 18:03

    Przygotowałam kiedyś taki spis germanizmów dla Niemców na kurs polskiego. Bardzo ich to zainteresowało, bo oczywiście nie zdawali sobie sprawy z tego, że jest ich aż tyle.

  • aleksandrasowinska 25 września 2015 at 20:35

    Jejku, jak tego dużo! Nie wiedziałam, że aż tyle jest germanizmów. Niby wiadomo, że sporo słów”przypłynęło” do nas z niemieckiego, ale taka lista robi wrażenie 🙂

  • A może wpis w drugą stronę? 🙂 Polonizmy w niemieckim. Lista powinna być krótsza.

    • Diana Korzeb / Językowy Precel 28 września 2015 at 20:24

      Świetny pomysł, chociaż chwilowo przychodzą mi do głowy tylko 2 słowa ;). Poszukam i spróbuję przygotować pewnie raczej krótki artykuł 🙂

  • Ula Z. / Français-mon-amour 26 września 2015 at 20:03

    Widzę, że w dziedzinie gastronomii Polska czerpała z zasobów francuskich, włoskich i niemieckich 😉

  • Ojejku, ale ich dużo :O Nawet nie zdawałam sobie sprawy, że jest ich aż tyle. Jakiś czas temu sama doszłam do tego, że lufcik też jest z niemieckiego. Strasznie mi się to spodobało i dopatruję się już wszędzie niemieckiego 🙂

    • Diana Korzeb / Językowy Precel 28 września 2015 at 20:23

      To tylko kilka przykładów. A jeśli pochodzisz z Pomorza, Wielkopolski albo Śląska to germanizmów jest jeszcze więcej 🙂

  • Ja bym jeszcze dodał: hebel, durszlak, kartofle, wihajster i ewentualnie (gdyż, jak sprawdziłem, to obecnie wyraz przestarzały) waserwagę. Także w języku kaszubskim jest dużo zapożyczeń z niemieckiego, czy też germanizmów.

  • Joanna Julia Sokołowska 6 października 2015 at 16:12

    Ej, a gdzie „wihajster”? 😀

  • o kurcze, nie zdawałam sobie z tego sprawy! sporo tych germanizmów 🙂

  • Joanna Misiak-Piotrowska 7 października 2015 at 09:19

    Całkiem sporo tych germanizmów. Nie spodziewałam się, że aż tyle.

  • Bardzo fajny i inspirujący wpis, choć z niemieckim nie mamy nic wspólnego 🙂 Lecimy poczytać o rosyjskim.

  • I jeszcze szlauch (nie mam zielonego pojęcia jak to napisać), zakluczać i landara są podobno z niemieckiego 🙂

  • Komin niemiecki ?! A pierwsze kominy budowane byly z kamienia ,wójt to niskie stanowisko władzy bo od woja tak jak wojewoda ,cegła bo kiedyś była zwana ceglina bo z gliny .i tak mógłbym prawie bez końca .jezyki germańskie ,romańskie to zlepek słowiańskiego,celtyckiego i łaciny. Proszę podzielić te wszystkie słowa ponoć obce na kawałki ,zobaczy pani ze pochodzą z języków słowiańskich np ich NaMe ,Fa Mielie , ich Burg ,Burger to od naszego bor -serboluzycki burki ,może w wymarlych językach lechickich było burgi .ich Krankenchaus to nasza kra + Haus (kra ratuje życie ,a Haus to poproszę pomyśleć zamiast kopać klamliwych mantr. Lechita.

  • Mikołaj Lubieniecki-Madej 23 czerwca 2017 at 01:46

    Bardzo fajna lista, mam jednak uwagi do „szynki”, która nie jest germanizmem, a wręcz przeciwnie, to wyraz „schinken” jest przykładem polonizmu w języku niemieckim. Wyraz szynka pochodzi od „ścinania”, „ścinki” i jest pochodzenia słowiańskiego skąd został zaczerpnięty do wielu języków germańskich.

  • Dziekuje za slowka , dostalem 5 z j. Niem.

  • Bardzo ciekawy i pomocny wpis, ale proszę poprawić błąd w słowie HaCken – winno być: der Haken. Hacken to pięty, obcasy, a nawet siekiery 😉
    Pozdrawiam!

  • Pomijając germanizmy tych regionów, które były silnie germanizowane, w języku polskim pewnie dużą rolę odegrali sprowadzani rzemieślnicy, architekci, prawnicy z ich słownictwem związanym z nieznanymi narzędziami i technologiami.
    W języku francuskim znam jeden polonizm. Dolinę, od polskiej doliny, weszło do geograficznego słownictwa dla określenia obszernego obniżenia w terenie.

  • Kilka dodatkowych przychodzących mi na myśl, które sam „odkryłem” przy nauce języka niemieckiego
    cęgi (kleszcze)- die Zange
    ferajna – der Verein
    giwera (potocznie o broni) – das Gewehr
    klemy (np do akumulatora) – die Klemme
    felczer – der Feldscher
    febra (przestarzale o gorączce) – das Fieber
    szwindel (przekręt) – der Schwindel

    Z medycznych wyrażeń opisowych na zasadzie kalki językowej są jeszcze „ślepa kiszka” (der Blinddarm), poprawnie to sie nazywa „wyrostek robaczkowy” (łac. appendix vermiformis), „igłotrzymacz” (der Nadelhalter) – poprawnie po polsku to się nazywa „imadło chirurgiczne)