Pamiętam początki nauki języka niemieckiego, kiedy wszystko było nowe. Rodzajniki der, die, das. Słówka bequem, Tisch, Heft, Buch. Nowe litery ä, ö, ü, ß. W końcu inna wymowa Vater, Brüder, Wohnung. W tym gąszczu nowości każde znajome słówko było na wagę złota. Naukę trochę ułatwiała mi szkolna znajomość angielskiego i…germanizmy. Chociaż z obecności tych drugich nie zdawałam sobie początkowo sprawy, a niektóre zdarza mi się odkrywać dopiero teraz.
Na pewno nie raz słyszysz, że praktycznie każdy język jest jak żywy organizm. Nie tylko ewoluuje sam z siebie, ale podlega też silnym wpływom sąsiednich języków, bądź tego języka, który jest w danym momencie na topie. Obecnie jest to bez wątpienia angielski, ale kiedyś był to francuski czy choćby łacina. Ze względu na naszą trudną historię z naszym w zasadzie największym sąsiadem, Niemcami, język polski najeżony jest germanizmami i to czasem w takich miejscach, w których w ogóle się ich nie spodziewamy.
Przygotowałam dla Ciebie listę germanizmów podzieloną na kilka kategorii. Starałam się wyszukać słowa, które są najbardziej podobne do oryginału i te najbardziej znane. Jeśli chcesz poznać więcej germanizmów, to sprawdź link podany w źródłach.
Zapewne zastanawiasz się, skąd taka mnogość niemieckich zapożyczeń w dziale miejsko-budowlanym. Pamiętasz ze szkoły lekcję historii o lokacji miast na prawie niemieckim? Kiedyś nie można było ot tak sobie założyć miasta, potrzebne do tego były odpowiednie rozporządzenia i reguły. To właśnie z tego powodu tak wiele słów związanych z budową miasta pochodzi z języka niemieckiego.
Budownictwo
- blacha – das Blech
- cegła – der Ziegel
- dach – das Dach
- farba – die Farbe
- gwint – das Gewinde
- hak – der Haken
- kabel – das Kabel
- kielnia – die Kelle
- kit – der Kitt
- komin – der Kamin
- lochy – das Loch (dziura)
- lufcik – die Luft (powietrze)
- luka – die Lücke
- sala – der Saal
- smarować – schmieren
- sznurek – die Schnur
- szpachla – der Spachtel
- szufla – die Schaufel
- szyba – die Scheibe
- rura – das Rohr
- warsztat – die Werkstatt
Dom
- komoda – die Kommode
- regał – das Regal
- sofa – das Sofa
- szlafrok – der Schlafrock
- szlafmyca – die Schlafmütze
- szuflada – die Schublade
Gotowanie, kuchnia
- bigos – der Beguss (zalewanie wodą)
- breja – der Brei (papka, kleik)
- brytfanna – die Bratpfanne (patelnia)
- cukier – der Zucker
- flaszka – die Flasche (butelka)
- kajzerka – die Kaisersemmel (bułka “cesarska”)
- kartofel – die Kartoffel
- szynka – der Schinken
Miasto i prawa miejskie
- arsenał – das Arsenal
- burmistrz – der Bürgermeister
- gmina – die Gemeinde
- grunt – der Grund
- handel – der Handel
- jarmark – der Jahrmarkt
- kasa – die Kasse
- kiermasz – die Kirmes
- kino – das Kino
- knajpa – die Kneipe
- lada – der Laden (sklep)
- plac – der Platz
- ratusz – das Rathaus
- sołtys – der Schultheiß
- stempel – der Stempel
- szyld – das Schild
- wójt – der Vogt
Inne
- baki/baczki – die Backen (policzki)
- bumelować – bummeln
- bursztyn – der Bernstein
- cel – das Ziel
- fajnie – fein (drobny, doskonały)
- fałsz – falsch
- herszt – herrschen (rządzić)
- kac – der Katzenjammer
- majstersztyk – das Meisterstück
- malować – malen
- obcas – der Absatz
- radzić – raten
- smakować – schmecken
- szacować – schätzen
- szpic – die Spitze
- szwagier – der Schwager
- wihajster – Wie heißt er? (Jak mu tam? Jak on się nazywa?)
- wyklarować – klar (jasny, przejrzysty)
Zawody
- drukarz – der Drucker
- drukować – drucken
- farbiarz – der Färber
- kelner – der Kellner
- kanclerz – der Kanzler
- mistrz/majster – der Meister
- rycerz – der Ritter
Pozostałe wpisy z tego cyklu:
Polsko-austriacki przekładaniec, Fałszywi przyjaciele, Francuskie zapożyczenia w języku polskim, Polskie akcenty w języku francuskim, Najsłynniejszy Gruzin w Polsce, O tym jak i dlaczego Hiszpanie uczą się polskiego, Polska okiem Norwega, Szwedzkie słowa w języku polskim, Czy przybył już poseł Lechistanu?, MAM NEWSA czyli ile angielskiego jest w polskim, Włoszki, które pokochały Polskę, Czy wiesz, co mówisz (po włosku)?!
Rozkład jazdy na ten miesiąc:
7.09. (poniedziałek) – francuski
13.09. (niedziela) – niemiecki
25.09. (piątek) – polski
Źródła:
http://diglib.bis.uni-oldenburg.de/bis-verlag/wdlp/all_S.html
(de Vincenz, A. / Hentschel, G.: Das Wörterbuch der deutschen Lehnwörter in der polnischen Schrift- und Standardsprache. Göttingen – Oldenburg.)
25 września, 2015
Ciekawy wpis, gratulacje :)
25 września, 2015
Cieszę się, że dobrze się czyta :)
25 września, 2015
ja sobie nawet nie zdawałam sprawy, jak wiele “kumam” z niemieckiego dlatego, że się wychowałam na Śląsku :)
25 września, 2015
No tak, Ślązacy mają ułatwione zadanie przy nauce niemieckiego ;). Planuję za jakiś czas wpis z germanizmami w gwarach, muszę tylko znaleźć dobre słowniki gwar :)
26 września, 2015
W gwarze poznańskiej też strasznie dużo z niemieckiego, powstała o tym niejedna praca dyplomowa na germanistyce.
26 września, 2015
U mnie w kujawsko-pomorskim jest podobnie. Podobno udało się dzięki temu skatalogować chyba większość lokalnych gwar.
25 września, 2015
Znalazłam wczoraj ciekawe statystyki odnośnie zapożyczeń na stronie PWN i w polskim jest prawie 3 tysiące słów z niemieckiego (i blisko 6 tysięcy z francuskiego :P). Moim dużym zaskoczeniem, jeśli chodzi o podaną przez Ciebie listę, to słowo “fajnie”. W życiu bym nie powiedziała, że to od naszych zachodnich sąsiadów !
25 września, 2015
Mnie najbardziej zaskoczył…bigos.
Lista z Uni Oldenburg jest tak bogata, że nie dałam rady przejrzeć jej całej. Są tam słówka, z którymi nigdy się nie spotkałam, ale może pochodzą z gwar.
Trafiłam na statystyki, które mówią o większej liczbie germanizmów (w tym również kalk językowych typu “listonosz – Briefträger” czy “tu leży pies pogrzebany – da liegt der Hund begraben”), ale nie było tam sensownego źródła, więc zdecydowałam się ich nie cytować we wpisie.
26 września, 2015
Dla mnie też bigos to szok! Pewnie dlatego, że nam wydaje się tak polski ;)
(listonosz i pogrzebany pies w szwedzkim też chyba skalkowane)
25 września, 2015
Przygotowałam kiedyś taki spis germanizmów dla Niemców na kurs polskiego. Bardzo ich to zainteresowało, bo oczywiście nie zdawali sobie sprawy z tego, że jest ich aż tyle.
28 września, 2015
Jak widać zaskoczenie działa w obydwie strony ;)
25 września, 2015
Jejku, jak tego dużo! Nie wiedziałam, że aż tyle jest germanizmów. Niby wiadomo, że sporo słów”przypłynęło” do nas z niemieckiego, ale taka lista robi wrażenie :)
26 września, 2015
A może wpis w drugą stronę? :) Polonizmy w niemieckim. Lista powinna być krótsza.
28 września, 2015
Świetny pomysł, chociaż chwilowo przychodzą mi do głowy tylko 2 słowa ;). Poszukam i spróbuję przygotować pewnie raczej krótki artykuł :)
26 września, 2015
Widzę, że w dziedzinie gastronomii Polska czerpała z zasobów francuskich, włoskich i niemieckich ;)
26 września, 2015
Ojejku, ale ich dużo :O Nawet nie zdawałam sobie sprawy, że jest ich aż tyle. Jakiś czas temu sama doszłam do tego, że lufcik też jest z niemieckiego. Strasznie mi się to spodobało i dopatruję się już wszędzie niemieckiego :)
28 września, 2015
To tylko kilka przykładów. A jeśli pochodzisz z Pomorza, Wielkopolski albo Śląska to germanizmów jest jeszcze więcej :)
27 września, 2015
Ja bym jeszcze dodał: hebel, durszlak, kartofle, wihajster i ewentualnie (gdyż, jak sprawdziłem, to obecnie wyraz przestarzały) waserwagę. Także w języku kaszubskim jest dużo zapożyczeń z niemieckiego, czy też germanizmów.
28 września, 2015
Świetne pomysły, teraz przyszła mi do głowy jeszcze kajzerka :)
6 października, 2015
Ej, a gdzie “wihajster”? :D
6 października, 2015
To nie jest pełna lista, dzięki za przypomnienie :)!
7 października, 2015
o kurcze, nie zdawałam sobie z tego sprawy! sporo tych germanizmów :)
7 października, 2015
Całkiem sporo tych germanizmów. Nie spodziewałam się, że aż tyle.
9 października, 2015
Bardzo fajny i inspirujący wpis, choć z niemieckim nie mamy nic wspólnego :) Lecimy poczytać o rosyjskim.
9 października, 2015
Zawsze można nauczyć się czegoś ciekawego o swoim języku ojczystym ;)
21 lutego, 2016
I jeszcze szlauch (nie mam zielonego pojęcia jak to napisać), zakluczać i landara są podobno z niemieckiego :)
21 maja, 2016
Komin niemiecki ?! A pierwsze kominy budowane byly z kamienia ,wójt to niskie stanowisko władzy bo od woja tak jak wojewoda ,cegła bo kiedyś była zwana ceglina bo z gliny .i tak mógłbym prawie bez końca .jezyki germańskie ,romańskie to zlepek słowiańskiego,celtyckiego i łaciny. Proszę podzielić te wszystkie słowa ponoć obce na kawałki ,zobaczy pani ze pochodzą z języków słowiańskich np ich NaMe ,Fa Mielie , ich Burg ,Burger to od naszego bor -serboluzycki burki ,może w wymarlych językach lechickich było burgi .ich Krankenchaus to nasza kra + Haus (kra ratuje życie ,a Haus to poproszę pomyśleć zamiast kopać klamliwych mantr. Lechita.
23 czerwca, 2017
Bardzo fajna lista, mam jednak uwagi do “szynki”, która nie jest germanizmem, a wręcz przeciwnie, to wyraz “schinken” jest przykładem polonizmu w języku niemieckim. Wyraz szynka pochodzi od “ścinania”, “ścinki” i jest pochodzenia słowiańskiego skąd został zaczerpnięty do wielu języków germańskich.
18 czerwca, 2019
Czyli germanizm, bo oryginalnego słowa w j. polskim już nie ma na określenie szynki!
15 marca, 2019
Dziekuje za slowka , dostalem 5 z j. Niem.
6 września, 2019
Bardzo ciekawy i pomocny wpis, ale proszę poprawić błąd w słowie HaCken – winno być: der Haken. Hacken to pięty, obcasy, a nawet siekiery ;-)
Pozdrawiam!
23 kwietnia, 2020
Pomijając germanizmy tych regionów, które były silnie germanizowane, w języku polskim pewnie dużą rolę odegrali sprowadzani rzemieślnicy, architekci, prawnicy z ich słownictwem związanym z nieznanymi narzędziami i technologiami.
W języku francuskim znam jeden polonizm. Dolinę, od polskiej doliny, weszło do geograficznego słownictwa dla określenia obszernego obniżenia w terenie.
23 kwietnia, 2020
Strona SPOLSZCZ spolszczyła mi Doline na dolinę. Przepraszam za przeoczenie.